Axis/Ashes
voor ensemble (2005-2006)toelichting | program note (E)
Mij fascineert het optreden van pure klank in de akoestische ruimte: hoe hij loskomt van de bron – het instrument of de stem –, door de speler met zorg geprojecteerd in de ruimte, waar hij uitsterft.Ik ervaar deze gebeurtenis als een moment van rust en stilte waarin de kiem ligt van alle mogelijke muziek. Het is dus tegelijkertijd een moment van grote opwinding.
Dit kortstondige verblijf van de klank in de ruimte kan verlengd worden door ongeveer identieke klanken aan de eerste klank toe te voegen, nog voordat hij is uitgestorven. Geschiedt dat gelijktijdig dan ontstaat er meer klankmassa, maar op elkaar volgend ontstaat er een reeks pulsen. Dit is ritme in zijn elementaire gedaante.
Zodra deze klank(im)pulsen vanuit andere locaties in de ruimte worden geprojecteerd, gaat het geluid zich voortplanten in een bepaalde richting.
Een bijzondere vorm van klankvoortplanting is de rotatie. Rotatie is het begin van de vorming van een muzikale constellatie van tonen, soms van maar één toon, maar toch. In zo’n constellatie kunnen tonen roteren met verschillende snelheden en in verschillende richtingen. Zo ontstaan verschillende gelijktijdig roterende lagen.
Rotaties benutten veel of juist weinig van de ruimte, en hun ›bewegingsvorm‹ kan variëren in grootte. Dit zegt iets over hoe lang een klank onderweg is voordat zij weer op een eerder punt terug is.
Axis/Ashes bestaat voor het grootste deel uit rotaties. Maar de muziek begint en eindigt met een ›vlam‹. Althans zo benoemde ik deze oplaaiende wolk van tonen, naar de antiek-Griekse opvatting dat het centrum van de kosmos en de aarde het vuur is. Zo kwam ik overigens op de titel van het stuk.
Ik gebruikte een ›zeef‹ voor de ordening van toonhoogte. (Zie Xenakis.) De beschikbare verzameling chromatische tonen werd gezeefd tot een scala met een voor dit stuk karakteristieke samenstelling. Dit scala werd afgeleid van melodische reeksen van Genieting III voor blokfluit. De eerste zeef werd vaak opnieuw gezeefd per stem en per sectie. Ook de samenklanken zijn het gevolg van deze zeeftechniek.
Wolken en rotaties hebben één ding gemeen met harmonie: er treedt namelijk vermenging op van klank. In Axis/Ashes staan de instrumentalisten ruimtelijk, om het publiek heen, opgesteld. Alleen zo konden al de klankbewegingsvormen gerealiseerd worden. Maar als gevolg hiervan fragmenteert het orkest en zijn de individuele klankeigenschappen van alle instrumenten in hun puurheid hoorbaar. Vermenging door harmonie heeft hier geen zin meer. Rotatie en wolkachtige tendensen vermengen de klanken, zoals je suiker in een kopje koffie oplost door te roeren. Of zoals inkt goed oplost in kokend water.
In Axis/Ashes lost ook de muziek voortdurend op. Soms blijven er resten over van bijvoorbeeld melodie, harmonie en ritmische gestalten.
Ongetwijfeld is deze oplossing niet een doel op zich en kan iets wat niet (helemaal) meer is nog worden tot (helemaal) iets – maar dan anders – en zijn we daar zelf (helemaal) bij.
Dat is mijn muziek.
Back to top